Erdogan, Islam and Chalki

Ο Έρντοαν, το Ισλάμ και η Χάλκη

Καθημερινή, 6/10/2013

Δρ. Ευάγγελος Βενέτης,

Υπεύθυνος Ερευνητικού Προγράμματος Μέσης Ανατολής - ΕΛΙΑΜΕΠ

Μετά την πρόσφατη ανακοίνωση της δέσμης μέτρων εκδημοκρατισμού από την Άγκυρα για ζητήματα μειονοτήτων της χώρας υπήρξε ευφορία αλλά και απογοήτευση στις τάξεις των μειονοτήτων της Τουρκίας. Αφενός ήταν θετικά τα νέα κυρίως για τους Κούρδους και εν μέρει για τους Ασσυροχαλδαίους αλλά οι υπόλοιπες μονοθεϊστικές κοινότητες δεν ικανοποιήθηκαν από το εύρος των μεταρρυθμίσεων και κυρίως η Ελληνορθόδοξη κοινότητα η οποία δεν είδε να υλοποιείται το πάγιο αίτημά της επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Και αυτό διότι ο Έρντοαν ρητά δηλώνει ότι βλέπει την Χάλκη ως διαπραγματευτικό χαρτί για την αύξηση της ρητορικής και επιρροής του σε σχέση με τους Μουσουλμάνους της Ελλάδας, είτε τους Έλληνες Μουσουλμάνους της Θράκης είτε τους άρτι αφιχθέντες μη-Έλληνες Μουσουλμάνους στα ελληνικά αστικά κέντρα.

            Αναμφίβολα ο Τούρκος πρωθυπουργός Έρντοαν είναι εδώ και ενενήντα χρόνια ο πρώτος Τούρκος ηγέτης ο οποίος έμπρακτα προβαίνει σε μια συστηματική μεταρρυθμιστική πολιτική επανένταξης των μονοθεϊστικών κοινοτήτων στην κοινωνία της Τουρκίας. Τον Αύγουστο του 2011 διέταξε την επιστροφή των κατασχεθέντων ακινήτων και των θρησκευτικών κτηρίων του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης και έναν μήνα μετά ο Μητροπολίτης Προύσας Ελπιδοφόρος διορίστηκε καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Αγία Τριάδας Χάλκης. Πριν από εννέα μήνες το τουρκικό Συμβούλιο Θεμελιώσεων επέστρεψε 190 εκτάρια γης στο θεμέλιο της Μονής Αγίας Τριάδας, δηλ. το ίδρυμα-ιδιοκτήτη της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Οι εν λόγω κινήσεις είναι απόδειξη της πρόθεσης Έρντοαν να επιλύσει το ζήτημα. Το πρόβλημα είναι ότι θέτει θέμα αμοιβαιότητας επί θεμάτων που αφορούν στους Μουσουλμάνους της Ελλάδας.

            Αναφορικά με τους άρτι αφιχθέντες μη-Έλληνες Μουσουλμάνους ο Έρντοαν ως ευσεβής Μουσουλμάνος ηγέτης της γείτονος έχει δικαίωμα να εκφράζει το ενδιαφέρον του, όπως και οι ηγέτες άλλων μουσουλμανικών χωρών, μερικών εκ των οποίων μάλιστα οι εν λόγω προσωρινά διαμένοντες Μουσουλμάνοι είναι και υπήκοοι. Ωστόσο στο εν λόγω ενδιαφέρον δεν δύναται να προσδίδει χαρακτήρα πολιτικής διαπραγμάτευσης και συναλλαγής για τους άρτι αφιχθέντες μη-Έλληνες Μουσουλμάνους, επειδή το θέμα της Χάλκης άπτεται της Συνθήκης της Λωζάνης, και συνεπώς της αμοιβαιότητας με τους Έλληνες Μουσουλμάνους, των οποίων τα δικαιώματα τηρούνται από το ελληνικό κράτος βάσει της εν λόγω Συνθήκης.

Και αν ακόμη ο Έρντοαν θεωρεί ότι κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, για να στηρίξει τα όποια επιχειρήματά του πρέπει ο ίδιος να μιλά από θέση ηθικού, και όχι μόνο πολιτικού, ερείσματος, και πρώτα να επανανοίξει την Θεολογική Σχολή της Χάλκης, το κλείσιμο της οποίας αποτελεί παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάνης.

            Προφανώς ο Έρντοαν γνωρίζει τον εν λόγω συλλογισμό και κυρίως μία παράμετρο που πολλοί στην Τουρκία και την Ελλάδα δεν λαμβάνουν υπόψη, δηλ. το γεγονός ότι η περιθωριοποίηση και παραβίαση των δικαιωμάτων των μη μουσουλμανικών μονοθεϊστικών κοινοτήτων στην Τουρκία έλαβε χώρα παράλληλα με την περιθωριοποίηση και παραβίαση των δικαιωμάτων των ίδιων των μουσουλμάνων Τούρκων από το εκκοσμικευμένο και φιλοδυτικό κεμαλικό καθεστώς της Τουρκίας. Επομένως ο πρωθυπουργός Έρντοαν γνωρίζει από πρώτο χέρι την θέση των Ελληνορθοδόξων της Τουρκίας, αφού και ο ίδιος έχει κατά το παρελθόν διωχθεί και περιθωριοποιηθεί κοινωνικά, λ.χ. έχει φυλακισθεί. Αυτή η κοινή πορεία των μουσουλμανικών και μη μουσουλμανικών μονοθεϊστικών κοινοτήτων της οικονομικά αναπτυσσόμενης Τουρκίας από το περιθώριο στο επίκεντρο της σφίζουσας κοινωνικής και οικονομικής ζωής της χώρας θα πρέπει να είναι η πυξίδα του Έρντοαν στο θέμα της επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και όχι τα οιαδήποτε πρόσκαιρα οφέλη της διεθνούς ισλαμικής ρητορικής του. Και ο Έρντοαν ως Μουσουλμάνος το γνωρίζει καλά. Γι’αυτό η Χάλκη θα πρέπει να ανοίξει άμεσα.