The Pact of Baghdad: A forgotten Cold War embankment

Το Σύμφωνο της Βαγδάτης

Ένα ξεχασμένο ψυχροπολεμικό ανάχωμα

Καθημερινή, 28/09/2013

Δρ. Ευάγγελος Βενέτης

Υπεύθυνος Ερευνητικού Προγράμματος Μέσης Ανατολής – ΕΛΙΑΜΕΠ

Συγγραφέας του Ο Ελληνισμός στο Σύγχρονο Ιράν (1837-2010), Αθήνα 2011. ISBN: 978-960-7498-85-1.

            Κατά το πρότυπο του ΝΑΤΟ και του Οργανισμού Συμφώνου της Νοτιοανατολικής Ασίας, η ίδρυση του Συμφώνου της Βαγδάτης (Οργανισμός του Κεντρικού Συμφώνου - ΣΕΝΤΟ) στις 24 Φεβρουαρίου 1955 αποτέλεσε την προέκταση της δυτικής επιρροής στα νοτιοδυτικά σύνορα της Σοβιετικής Ένωσης με σκοπό τον περιορισμό της σοβιετικής επέκτασης στην Μέση Ανατολή, τον Περσικό Κόλπο και τον Ινδικό Ωκεανό. Το Σύμφωνο περιελάμβανε την Τουρκία, Ιράκ, Ιράν και το Πακιστάν με το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ ως συνδεδεμένα μέλη. Επίσης ιδιαίτερος ήταν ο ρόλος της Κύπρου καθώς φιλοξενούσε τις βρετανικές βάσεις και τις συνέδεε επιχειρησιακά με την Μέση Ανατολή.

            Οργανωτικά το Σύμφωνο περιελάμβανε το Συμβούλιο Υπουργών, την Γραμματεία και την Οικονομική Επιτροπή με υποεπιτροπές υγείας, εμπορίου και επικοινωνιών. Το Συμβούλιο Υπουργών συνερχόταν ετησίως σε επίπεδο πρωθυπουργών ή υπουργών εξωτερικών διαδοχικά στην Τεχεράνη, Ισλαμαμπάντ, Άγκυρα, Λονδίνο και Ουάσινγκτον. Στην Άγκυρα διεξάγονταν συναντήσεις σε επίπεδο πρέσβεων. Η Γραμματεία αποτελείτο από 200 άτομα και ο Γενικός Γραμματέας του Συμφώνου οριζόταν από το Συμβούλιο Υπουργών για τρία χρόνια. Παράλληλα υπήρχε η Στρατιωτική Επιτροπή με σκοπό την διεξαγωγή κοινών στρατιωτικών ασκήσεων σε περιοδική βάση παρά την απουσία μονίμων κοινών στρατιωτικών δομών στα μέλη του Συμφώνου.

            Η χρηματοδότηση του Συμφώνου προερχόταν από τις εισφορές των κρατών μελών του με τις ΗΠΑ και του Ηνωμένο Βασίλειο να έχουν την μερίδα τους λέοντος σε επίπεδο εισφορών. Το 1959 οι ΗΠΑ ίδρυσαν το Απόθεμα Αναπτυξιακών Δανείων για την χρηματοδότηση διαφόρων έργων, όπως του σιδηροδρόμου Τουρκίας-Ιράν, της ειδικής τεχνολογίας τηλεφωνικής γραμμής Άγκυρας-Τεχεράνης-Καράτσι (1965), την επέκταση του λιμένα της Τραπεζούντας και τον οδικό άξονα Πακιστάν-Ιράν-Τουρκία.

            Ωστόσο ευθύς εξαρχής φάνηκαν οι εγγενείς αδυναμίες ενός εγχειρήματος όπως του Συμφώνου. Η διακυβερνητική στρατιωτική συμμαχία που αντιπροσώπευε το Σύμφωνο αποδείχτηκε βραχύβια και προβληματική στην εφαρμογή της καθώς μία σειρά γεγονότων την περιθωριοποίησαν επιχειρησιακά. Στις 14 Ιουλίου 1958 η πτώση του ιρακινού μονάρχη από το στρατιωτικό πραξικόπημα του Στρατηγού Αμπντούλ Καρίμ Κάσιμ είχε ως αποτέλεσμα την αποχώρηση του Ιράκ από το Σύμφωνο και την επίσημη ουδετεροποίηση του σε σχέση με το ψυχροπολεμικό κλίμα αλλά με έντονη την ουσιαστική στροφή του προς την σφαίρα επιρροής της Μόσχας. Παρά το ότι η έδρα του Συμφώνου μεταφέρθηκε στην Άγκυρα η απώλεια του Ιράκ ήταν εμφανής και αποδυνάμωσε το Σύμφωνο.

Κατά την δεκαετία του 1960 η συνοχή του Συμφώνου δοκιμάστηκε από την αραβο-ισραηλινή διένεξη και τους πολέμους μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν. Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 προκάλεσε τριγμούς μεταξύ του Λονδίνου και της Ουάσινγκτον αφενός και της Άγκυρας αφετέρου. Αδυνατώντας να προσφέρει σταθερότητα και προοπτική επίλυσης των εν λόγω διενέξεων το Σύμφωνο άρχισε να χάνει την οποιαδήποτε αίγλη και δυναμική είχε αρχικά αποκτήσει. Το κυριότερο όμως είναι ότι το Σύμφωνο είχε αποτύχει στην κύρια αποστολή του, δηλ. τον ανάσχεση του σοβιετικού επεκτατισμού στην Μέση Ανατολή. Η Μόσχα είχε κατορθώσει να παρακάμψει την δράση του Συμφώνου και να αναπτύξει ζωτικές για αυτήν σχέσεις με την Συρία, Ιράκ, Αίγυπτο, Υεμένη, Σομαλία και την Λιβύη.

            Το τέλος στο εκ γενετής αδύναμο Σύμφωνο σηματοδότησε η Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν το 1979. Η πτώση του φιλοδυτικού Σάχη και η ανάληψη της εξουσίας από τον Αγιατολλά Χομεϊνί σήμανε τον επιχειρησιακό κατακερματισμό και τέλος του Συμφώνου. Εφεξής η Δύση θα αναζητούσε μία νέα ασπίδα-οργανισμό αυτή την φορά για να αντιμετωπίσει την Ισλαμική Αναγέννηση του Ιράν στον Ισλαμικό κόσμο και με αυτό επιφορτίσθηκε το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (1982).

            Η ανεπάρκεια του Συμφώνου έγκειται επίσης και στο γεγονός ότι σε αντίθεση με τον αμυντικό οραματισμό των δημιουργών του δεν κατόρθωσε να δημιουργήσει μόνιμες στρατιωτικές δομές και σχέσεις μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων των μελών-κρατών του παρά μόνο σε υποτυπώδες επίπεδο στοιχειωδών και εφήμερων ανταλλαγών. Σταδιακά αποδείχθηκε ότι το Σύμφωνο εξυπηρετούσε καλύτερα τις οικονομικές και τεχνολογικές ανταλλαγές των μελών του καταργώντας στην πράξη την οιαδήποτε στρατιωτική του σημασία.

            Το Σύμφωνο της Βαγδάτης ουσιαστικά όχι μόνο δεν περιόρισε την σοβιετική επιρροή αλλά ανέδειξε τον στρατηγικό ρόλο της Τουρκίας η οποία αποτελώντας μέλος τόσο του ΝΑΤΟ όσο και του Συμφώνου της Βαγδάτης μονοπωλούσε την επιχειρησιακή  επιρροή σε ανατολικά και δύση. Το αδιαπέραστο τείχος που σήκωσε η προνομιακή θέση και μεταχείριση της Τουρκίας από τους δυτικούς συμμάχους της προκάλεσε ζημιά στα συμφέροντα τόσο της Ελλάδας όσο και του Ιράκ και Ιράν οι οποίοι επιζητούσαν εκατέρωθεν πιο στενούς δεσμούς. Αντίθετα η τουρκική επιρροή φρόντιζε να στεγανοποιεί τα κανάλια επαφών.

Ενδεικτικό του επιζήμιου χαρακτήρα του Συμφώνου για τα συμφέροντα της Ελλάδας είναι το γεγονός ότι κατά την δεκαετία του 1960 και 1970 οι σχέσεις της Ελλάδας με το Ιράκ, το Ιράν και το Πακιστάν παρέμεναν τυπικές και αδρανείς. Παρά τις όποιες επίμονες κατά καιρούς προσπάθειες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής για διμερή προσέγγιση των εν λόγω χωρών, η Τουρκία πάντοτε παρενέβαινε σε κάθε επίπεδο επικαλούμενη τις δεσμεύσεις των χωρών του Συμφώνου της Βαγδάτης για να αποσοβηθεί η ελληνική προσέγγιση με αυτές. Ενδεικτικό του εν λόγω επιχειρήματος είναι το γεγονός ότι μετά την Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν και την κατάλυση του Συμφώνου το 1979 οι ήδη επί Σάχη θετικές σχέσεις της Ελλάδας με το Ιράν γνώρισαν άνευ προηγουμένου ενδυνάμωση για τα δεδομένα των μελών-χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με διπλωματικές πράξεις και υψηλόβαθμες επισκέψεις επισήμων με αποκορύφωμα την ανταλλαγή επισκέψεων του Έλληνα Προέδρου Κωστή Στεφανόπουλου και του Ιρανού ομολόγου του Μοχάμμαντ Χαταμί. Ιδιαίτερα ο οκταετής Α’ πόλεμος του Περσικού Κόλπου μεταξύ του Ιράν και του Ιράκ έδωσε την δυνατότητα στην Ελλάδα και σε ελληνικές εταιρίες να εμφανισθούν στα πράγματα τόσο σε επίπεδο εξοπλισμού των αντιμαχομένων όσο και καθαρά οικονομικών συναλλαγών. Γενικότερα οι διπλωματικές πράξεις της Ελλάδας με τις χώρες του Συμφώνου πολλαπλασιάσθηκαν σε μία δεκαετία.

Εν γένει ενώ το Σύμφωνο της Βαγδάτης απέβλεπε στην απόκρουση οιασδήποτε σοβιετικής επέκτασης, τα μέλη του Συμφώνου δύσκολα θα δρούσαν από κοινού χωρίς την στήριξη του Λονδίνου και της Ουάσινγκτον. Επίσης ο συνασπισμός των χωρών αυτών καθίστατο δυσχερής στην πράξη χωρίς την στήριξη του αραβικού κόσμου, ιδιαίτερα με την αποχώρηση του Ιράκ. Κάτι τέτοιο ποτέ δεν συνέβη και το Σύμφωνο τέθηκε γρήγορα στο περιθώριο του χρόνου.

Βιβλιογραφία

G. Hadley, CENTO—The Forgotten Alliance, Brighton, 1971.

K. Qureshi, “Pakistan and Iran. A Study in Neighborly Diplomacy,” Pakistan Horizon 21/1, 1968, pp. 33-39.

Islam in the Chore of East Africa

Το Ισλάμ στο Kέρας της Αφρικής

Καθημερινή, 24/9/2013

Δρ. Ευάγγελος Βενέτης,

Υπεύθυνος Ερευνητικού Προγράμματος Μέσης Ανατολής - ΕΛΙΑΜΕΠ

Δεν ήταν έκπληξη η επίθεση των Ισλαμιστών της Αλ-Σαμπάμπ στο εμπορικό κέντρο του Ναϊρόμπι για εκείνους που παρακολουθούν τις εξελίξεις στο Κέρας της Αφρικής. Αντίθετα αναμενόμενη ήταν λόγω της εύθραυστης γεωπολιτικής κατάστασης που επικρατεί στην περιοχή λόγω του σομαλικού εμφυλίου που μαίνεται ακατάπαυστα και έχει επηρεάσει τις γειτονικές της Σομαλίας χώρες. Ο ρόλος του Ισλάμ στην περιοχή είναι κομβικός για την ερμηνεία των εξελίξεων, παρόντων και μελλοντικών.

Κατά τις δεκαετίες του 1990 και 2000 η σύγκρουση του σουνιτικού Ισλάμ με την Δύση έλαβε διαστάσεις στην περιοχή με σειρά από γεγονότα γνωστά, όπως οι επιθέσεις στην Κένυα και την Τανζανία (1998), η επίθεση στο αμερικανικό καταδρομικό σκάφος Κόουλ στα Στενά του ‘Αντεν (2000) αλλά και με σειρά πολεμικών γεγονότων που είτε δεν προβάλλονται είτε μειώνεται η σημασία τους στα δυτικά ΜΜΕ. Σε αυτά τα γεγονότα εντάσσονται ο εμφύλιος της Σομαλίας και το φαινόμενο της πειρατείας. Και τα δύο συνδέονται με τον ρόλο του Ισλάμ στην περιοχή και ιδιαίτερα τον ιερό πόλεμο των Ισλαμιστών της Αλ-Κάιντα και του κλάδου της στη Σομαλία, δηλ., την ισλαμιστική οργάνωση Αλ-Σαμπάμπ.

            Ο εμφύλιος στη Σομαλία είναι συνδεδεμένος επιχειρησιακά, και εν μέρει ιδεολογικά, με το φαινόμενο της πειρατείας στην θάλασσα της. Αν. Αφρικής. Η σύνδεση της Αλ-Κάιντα της Αραβικής Χερσονήσου μέσω της Υεμένης και της Σομαλίας έχει προκαλέσει την αποσταθεροποίηση της Σομαλίας, ενός «κράτους-παρίας». Η πειρατεία, παρότι μεταξύ άλλων είναι φαινόμενο καθαρά εγκληματικού χαρακτήρα, έχει επίσης ιδεολογική χροιά σε μέρος των πειρατών, και μάλιστα μέρος των λύτρων και λαφύρων που περιέρχονται στους πειρατές περαιώνονται στο εσωτερικό της Σομαλίας για την χρηματοδότηση της Αλ-Σαμπάμπ ενάντια στην φιλοδυτική κυβέρνηση της πρωτεύουσας Μογκαντίσου. Σκοπός; Η ενίσχυση του ιερού πολέμου και η δημιουργία ισλαμικού κράτους στην Σομαλία.

            Επιχειρησιακά το πρόσφατο χτύπημα στο Ναϊρόμπι αποτελεί σημαντική εξέλιξη στην επιχειρησιακή τακτική της Αλ-Σαμπάμπ, η οποία βλέποντας τις γειτονικές χώρες να επεμβαίνουν στον σομαλικό εμφύλιο σε συμμαχία με χώρες της Δύσης, λ.χ. με μη επανδρωμένα αεροπορικά κτυπήματα κατά βάσεων της Αλ-Σαμπάμπ, αποφάσισε να δράσει όμοια εξάγοντας τον σομαλικό εμφύλιο στην Κένυα. Το μήνυμα της Αλ-Σαμπάμπ προς το Ναϊρόμπι και την Δύση είναι σαφές: «Μην παρεμβαίνετε στα εσωτερικά της Σομαλίας!» Το αν είναι σε θέση η Αλ-Σαμπάμπ να διατηρήσει επιχειρησιακά διαρκή την πίεση προς το Ναϊρόμπι με τέτοιου είδους κτυπήματα είναι άλλο θέμα. Όπως και να ‘χει οι Ισλαμιστές καθιστούν σαφές στην Δύση ότι είναι ικανοί να ακουστούν και να διαιωνίσουν την αστάθεια στην περιοχή. Ίσως στο προσεχές μέλλον περιμένουν μία δραστική αλλαγή της αμερικανικής στάσης προς αυτούς, όμοια με εκείνη προς τους Ταλιμπάν του Αφγανιστάν.

τ�� � � � ��~ �]� ,” όπως έχει ο ίδιος δηλώσει προ καιρού. Όντως ο Έρντοαν βλέπει τον εαυτό του ως “πατέρα” της τουρκικής κοινωνίας (κατ’αντίστροφη αναλογία με τον Μουσταφά Κεμάλ), έναν πατέρα με δύο παιδιά. Αφενός χαϊδεύει το ένα, δηλ. το υπάκουο μουσουλμανικό τμήμα των Τούρκων, αφετέρου νουθετεί το άλλο του παιδί, την εκκομισκευμένη μερίδα, για να το επαναφέρει στο “σωστό δρόμο.” Τελικά ο Έρντοαν δεν βλέπει τον εαυτό του ως απλό πολιτικό διαχειριστή αλλά ως διαμορφωτή του μέλλοντος της τουρκικής κοινωνίας και σε υλικό και σε πνευματικό επίπεδο. Ασφαλώς το σύγχρονο δυτικό πολιτικό μυαλό δεν συμφωνεί, και ίσως δεν κατανοεί ουσιαστικά, μια τέτοια μεταφυσική προσέγγιση. Καλείται όμως να την σκεφθεί για να την ερμηνεύσει, όπως και στην περίπτωση της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν.

The Accelerrated Dispersion of Chemicals in Syria

Η διασπορά των χημικών στη Συρία επιταχύνεται

Καθημερινή, 15/9/2013

Δρ. Ευάγγελος Βενέτης,

Υπεύθυνος Ερευνητικού Προγράμματος Μέσης Ανατολής - ΕΛΙΑΜΕΠ

Η συμφωνία μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας για την παράδοση του χημικού οπλοστασίου της Συρίας μέχρι τα μέσα του 2014, αποτελεί νίκη της διπλωματίας σε βάρος της στρατιωτικής διαχείρισης κρίσεων καθώς και επικράτηση του Μπαράκ Ομπάμα επί των φιλοπόλεμων κύκλων της Δύσης. Ίσως η προσοχή και μετριοπάθεια αποφασιστικότητα του Αμερικανού προέδρου να μεταφράζεται από τους ανωτέρω κύκλους ως δισταγμός και αναποφασιστικότητα αλλά το αποτέλεσμα είναι ότι ο Ομπάμα, με την συνδρομή της Μόσχας, απέτρεψε την στρατιωτική περιπέτεια των ΗΠΑ με την οποία ο ίδιος τόσο διαφωνεί. Τί σημαίνει, λοιπόν, η νέα συμφωνία για την ασφάλεια της Συρίας και της περιοχής;

            Πέραν του ότι απετράπη η γενίκευση του συριακού εμφυλίου στις όμορες χώρες και ότι δίδεται κάποια προοπτική από την Δύση για την μεσοπρόθεσμη σταθεροποίηση της Συρίας, το μεγαλύτερο κέρδος της Δύσης από αυτή την συμφωνία είναι η περαιτέρω αποδυνάμωση του Ασσάντ με την συμφωνημένη παράδοση του οπλοστασίου του. Είναι ένα ακόμη βήμα προς αυτή την κατεύθυνση διότι είναι δύσκολο να στοχεύσεις ένα κράτος με χημικά όπλα. Το δυσδιάκριτο στοιχείο στην εν λόγω συμφωνία είναι κατά πόσο οι ΗΠΑ θα υλοποιήσουν την πλήρη παράδοση των χημικών της Δαμασκού και πως θα διασφαλίσουν την μη επιτάχυνση της διασπορά τους.

Ο Ασσάντ από την πλευρά, επιτυγχάνοντας την αναβολή της αμερικανικής επίθεσης, κερδίζει χρόνο και αναπροσαρμόζει την τακτική του. Εφόσον ευσταθούν οι πληροφορίες για μεταφορά μέρους του οπλοστασίου του στο Ιράκ και το Λίβανο αλλά και σε διάφορα μέρη της Συρίας, τότε λογικό είναι να επιδιώκει την απόκρυψη σημαντικού μέρους του οπλοστασίου από την Δύση και την παράδοση μέρους του σε αυτή το ερχόμενο καλοκαίρι. Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκει να ενδυναμώσει τον σηιτικό άξονα στην περιοχή.

Η εν λόγω τακτική όμως περιπλέκει τα πράγματα, διότι επιταχύνει τη διασπορά των χημικών και καθίστα σχεδόν αδύνατη την υλοποίηση της άρτι υπογραφείσας συμφωνίας. Παράλληλα, λόγω του ρευστού πολεμικού μετώπου του συριακού εμφυλίου, είναι μεγάλος ο κίνδυνος για τα χημικά που βρίσκονται διεσπαρμένα στη Συρία να πέσουν σε χέρια ακραίων στοιχείων της συριακής αντιπολίτευσης. Και όπως έχει αποδειχθεί στο παρελθόν τα χημικά έχουν χρησιμοποιηθεί εκατέρωθεν στον συριακό εμφύλιο. Είναι, λοιπόν, επιτυχία από άποψη ασφαλείας η πρόσφατη συμφωνία για την Συρία;

Accelerating the spread of chemical weapons in Syria

                                                      Dr. Evangelos Venetis ,

Head of the Middle East Research Project- ELIAMEP, e.venetis @ yahoo.com

The agreement between the U.S. and Russia for elimination of the chemical weapons arsenal of Syria until mid-2014 is a victory for diplomacy and Barack Obama at the expense of warlike circles of the West. The caution and moderation of the U.S. President is translated by these circles as hesitation and indecision, but the result is that Obama , with the assistance of Moscow, prevented the U.S. from engaging in an uncertain military adventure. What does then mean the new security agreement for the Syria and the region?

Besides the fact that a spread of the Syrian civil war in neighboring countries was averted and that the West has given a hint of its intentions to stabilize Syria in the mid-term, the biggest gain of this agreement for the West is to further weaken Assad’s power. It is another step in that direction because it is difficult to target with conventional weapons a state having chemical weapons. The question in this agreement is whether the U.S. is able to implement the full delivery of Assad’s chemical weapons and that in this process Assad’s chemical weapons arsenal will not fall in the wrong hands.

Now the Assad government, by achieving the postponement of an American attack, is gaining time and is adapting its tactics to the new circumstances. If information is valid on Assad transferring part of its chemical weapons arsenal in Iraq and Lebanon, but also in different parts of Syria, then it is plausible that Assad seeks to hide a significant part of Syria’s arsenal from the watchful eye of the West and ahead of the delivery of part of this next summer. Hence Assad seeks to strengthen Shiite axis in the region.

This tactic, however, complicates things, as it speeds up the spread of chemical weapons and makes almost impossible the implementation the newly signed agreement Furthermore, because of the uncertain battle front of the Syrian civil war, there is a big risk for spreading of chemicals in Syria, especially falling into the hands of extremist elements of the Syrian opposition. So far chemicals have been used on both sides in the Syrian civil war. Hence, is it a success, in terms of security, the recent agreement on Syria?

The Forgotten Greeks of Syria

Ξεχάσαμε τους ΄Ελληνες της Συρίας

Καθημερινή, 10/9/2013

Δρ. Ευάγγελος Βενέτης,

Υπεύθυνος Ερευνητικού Προγράμματος Μέσης Ανατολής - ΕΛΙΑΜΕΠ

Αλήθεια είναι ότι μέσα στον ορυμαγδό των ειδήσεων για την οικονομική κρίση, αδιαφορούμε σε κάθε επίπεδο για το τι συμβαίνει εκτός Ελλάδας, και ιδιαίτερα στην γειτονιά μας, λ.χ. την Μέση Ανατολή. Βέβαια αυτό συνέβαινε και προ κρίσης, οπότε η οικονομία σήμερα δεν αποτελεί δικαιολογία. Απλώς αδιαφορούμε, εμείς οι Έλληνες, για διαφόρους λόγους (ας μην τους αναλύσουμε επί του παρόντος). Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση της Συρίας. Επηρεασμένοι από την ξένη ειδησεογραφία για το θέμα αναλύουμε τις τρέχουσες εξελίξεις αλλά ξεχνούμε ότι στην Συρία σήμερα ζουν αδελφοί Έλληνες οι οποίοι χειμάζονται από τον εμφύλιο. Μέχρι σήμερα δεν έχει δοθεί καμία αναφορά ή έκταση από τα ελληνικά ΜΜΕ στο θέμα, πέραν ίσως της απαγωγής των δύο επισκόπων προ μερικών μηνών, απόρροια της διεθνούς ειδησεογραφίας για το θέμα. Δικαιούμαστε να ξεχνούμε, λοιπόν, τους Έλληνες της Συρίας; Σε καμία περίπτωση.

            Ως «Έλληνες» της Συρίας καθορίζονται οι κάτοικοι οι οποίοι α) Χριστιανοί Ορθόδοξοι ή άλλου δόγματος ομιλούντες ελληνικά, β) σουνίτες ή μπεκτασήδες μουσουλμάνοι δίγλωσσοι ομιλούντες ελληνικά (κρητική διάλεκτο) και αραβικά, και γ) αραβόφωνοι Χριστιανοί οι οποίοι έχουν ελληνική καταγωγή και χρησιμοποιούν εν μέρει την ελληνική ως γλώσσας λειτουργίας τους ναούς. Εν ολίγοις, στην Συρία σήμερα υπάρχουν πληθυσμοί οι οποίοι παρουσιάζουν ένα από τα δύο βασικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου Νεοέλληνα, δηλ. την ελληνική γλώσσα και την χριστιανική ορθόδοξη θρησκεία.

Σύμφωνα με το ελληνικό υπουργείο εξωτερικών, υπάρχουν στη Συρία σήμερα 1200 Έλληνες με ελληνικά διαβατήρια, οι περισσότεροι μέλη της ελληνικής κοινότητας από το 1913. Ο αριθμός όμως των Ελλήνων χωρίς ελληνικά διαβατήρια είναι πολλαπλάσιος χωρίς να υπάρχουν σαφή στοιχεία. Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, ο αριθμός των Ελληνόφωνων Μουσουλμάνων των γνωστών ως «Τουρκοκρητικών» της Συρίας ανέρχεται σε 3.000-4.000 ενώ των Αραβόφωνων Χριστιανών είναι συγκεχυμένος.

Ο ελληνικός πληθυσμός είναι διασκορπισμένος στα διάφορα αστικά κέντρα της χώρας, δηλ. την Δαμασκό, το Χαλέπι, την Λατάκεια, την Ταρτούς, την Χομς και την Χάμαα. Δεδομένου του ότι οι πόλεις αυτές είναι το κύριο θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων, καθίσταται σαφές ότι οι ανωτέρω πληθυσμοί είναι σε άμεσο κίνδυνο και χρειάζονται την ανθρωπιστική στήριξη της Ελλάδας τόσο της ελληνικής κυβέρνησης όσο και της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας και των ιδιωτών σε επίπεδο Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Παράλληλα τα ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης χρειάζεται αναδείξουν το θέμα προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι υπεύθυνοι και η ελληνική κοινή γνώμη.

Το ελληνικό ΥΠΕΞ δεν έχει δεχθεί, επί του παρόντος, αιτήματα επαναπατρισμού από τους κατόχους ελληνικών διαβατηρίων. Ωστόσο το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει κλείσει, για πολιτικούς λόγους, την διπλωματική της αντιπροσωπεία στη Συρία, και αντιπροσωπεύεται πλέον μέσω γηγενών άμισθων προξένων, καθιστά την θέση της ελληνικής πολιτείας εξαιρετικά δυσχερή στο ενδεχόμενο ουσιώδους υποστήριξης των ελληνικών και χριστιανικών πληθυσμών της Συρίας. Γι’αυτό ο ρόλος της Εκκλησίας και των ΜΚΟ καθίσταται σημαντικός.

Λόγω της κρίσιμης και επικίνδυνης κατάστασης στο εσωτερικό της Συρίας η ελληνική πολιτεία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Αρχιεπισκοπή Ελλάδας σε συνεργασία με τα συναρμόδια Ορθόδοξα Πατριαρχεία, χρειάζεται να συντονίσουν και να βοηθήσουν την δράση ελληνικών ΜΚΟ σε επίπεδο ανθρωπιστικής βοήθειας (υγείας και διατροφής) για τους κατοίκους των περιοχών αυτών. Ο μικτός (διγενής) χαρακτήρας των κατοίκων της περιοχής αλλά και το γεγονός ότι οι Έλληνες της Συρίας διαβιούν σε κοινά χωροταξικά σύνολα με τους λοιπούς κατοίκους της Συρίας εγγυάται το ότι αποδέκτες μίας τέτοιας βοήθειας θα είναι όχι μόνο οι ελληνικοί και χριστιανικοί πληθυσμοί της Συρίας αλλά και ευρύτερα ο συριακός πληθυσμός ανεξαρτήτως φυλής ή θρησκείας. Με αυτό τον τρόπο η Ελλάδα, ως έθνος κράτος καλείται, να αποδείξει ότι δεν ξεχνάει τα οικουμενικά παιδιά της αλλά και ότι είναι σε θέση να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο για την σταθεροποίηση της Συρίας σε επίπεδο ήπιας ισχύος. Το εγχείρημα δύσκολο αλλά ο στόχος εφικτός.

Obama and the UN on Syria

Ο Ομπάμα και ο ΟΗΕ για τη Συρία

Καθημερινή, 1/9/2013

Δρ. Ευάγγελος Βενέτης,

Υπεύθυνος Ερευνητικού Προγράμματος Μέσης Ανατολής - ΕΛΙΑΜΕΠ

*Συγγραφέας του Ο Ελληνισμός στο Σύγχρονο Ιράν (1837-2010), Αθήνα 2011.ISBN: 978-960-7498-85-1.

Σε κάθε γεωπολιτική σύγκρουση με την προοπτική στρατιωτικής εμπλοκής υπάρχει το ηθικό και το επιχειρησιακό πλαίσιο, δηλ. η θεωρία και η πράξη, με την δεύτερη να βασίζεται και να επηρεάζεται από την πρώτη. Στην περίπτωση της εν εξελίξει προετοιμασίας των ΗΠΑ και των στενών συμμάχων τους να επιτεθούν στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας το ηθικό μέρος χρησιμοποιείται και για την δικαιολόγηση της στρατιωτικής εμπλοκής (βλ. χρήση χημικών όπλων εναντίον αμάχων) των ΗΠΑ αλλά και για τον τρόπο προετοιμασίας της επιχείρησης κατά την μετάβαση από την θεωρία στην πράξη και από την πολιτική πλαισίωση στην στρατιωτική δράση. Ακριβώς στο ηθικό αυτό πλαίσιο εντάσσεται και η χθεσινή δήλωση του Προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα για το ότι θα σεβασθεί τους δημοκρατικούς θεσμούς των ΗΠΑ και θα ζητήσει να λάβει την έγκριση του αμερικανικού κογκρέσου για να επέμβει αεροπορικά στην Συρία.

Είναι αλήθεια ότι ο Ομπάμα έχει διαχειρισθεί και διαχειρίζεται την εν λόγω κρίση με μετριοπάθεια και σύνεση αποφεύγοντας να λάβει ακραίες αποφάσεις εν θερμώ. Στον χθεσινό του λόγο η μετριοπάθεια και νηφαλιότητα είναι πρόδηλη. Το να ζητήσει την έγκριση του Κογκρέσου αφενός καταδεικνύει όντως τον σεβασμό στους δημοκρατικούς θεσμούς. Ωστόσο ευρισκόμενος σε δίλημμα ανάμεσα αφενός στις φιλειρηνικές προεκλογικές δεσμεύσεις του και την παρούσα αρνητική κοινή γνώμη στο ενδεχόμενο πολεμικών περιπετειών των ΗΠΑ και αφετέρου στην ανάγκη προάσπισης των στρατηγικών συμφερόντων των ΗΠΑ στη Συρία, η εν λόγω στροφή του Ομπάμα προς το Κογκρέσο εκφράζει την προσωπική του εγκράτεια, ίσως και αμηχανία. την στιγμή που προσπαθεί να συγκεράσει μετριοπαθώς τα κελεύσματα των «γερακιών» με την ρεαλιστική ενατένιση της γεωπολιτικής πραγματικότητας. Και τα καταφέρνει αρκετά καλά ικανοποιώντας και τις δύο ανωτέρω τάσεις. Υπάρχει ένα όμως κενό ηθικής στο λόγο του Αμερικανού προέδρου.

Ενώ ο ίδιος προασπίζεται την δημοκρατία στην λήψη τόσο σημαντικών αποφάσεων στη χώρα του, δεν κάνει το ίδιο και την λειτουργία και σημασία των δημοκρατικών θεσμών σε διεθνές επίπεδο, στην συγκεκριμένη περίπτωση τον ΟΗΕ. Με το να παραμερίσει τον ρόλο του Συμβουλίου Ασφαλείας και μάλιστα συλλήβδην, θεωρώντας ότι το βέτο της Ρωσίας και της Κίνας καθιστά κάθε διπλωματική προσπάθεια των ΗΠΑ μάταιη, ο Ομπάμα βαδίζει, υπό την πίεση των «γερακιών» ίσως, στα βήματα του προκατόχου του. Εφόσον υπάρχει χρόνος (ένας μήνας τουλάχιστον) για τον Ομπάμα στο θέμα της Συρίας με το Κογκρέσο να συγκαλείται πολύ αργότερα θα έπρεπε στον λόγο του να στηρίξει τον ρόλο του ΟΗΕ και όχι να των παραγκωνίσει. Θα έπρεπε να τονίσει την σημασία της διεθνούς διπλωματίας για την προώθηση επίλυσης στην Συρία παρά το βέτο της Μόσχας και του Πεκίνου. Διότι ναι μεν ο στόχος του Ομπάμα είναι η ήττα των αντιπάλων της, αλλά η Ουάσινγκτον έχει και συμμάχους. Με το να αποχρωματίζεται και να μειώνεται ο ρόλος του ΟΗΕ, η υπερδύναμη στέλλει το λάθος μήνυμα στον υπόλοιπο κόσμο και ιδιαίτερα στους συμμάχους τους σε επίπεδο πολιτικής μεθοδολογίας, και εν μέρει ιδεολογίας, αναφορικά με την σημασία των δημοκρατικών θεσμών. Δημοκρατικά μιλώντας το αμερικανικό Κογκρέσο θα έπρεπε να προβάλλεται από τις ΗΠΑ ως εξίσου σημαντικό με το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, διότι επικοινωνιακά στέλλει το μήνυμα της αξιοπιστίας της υπερδύναμης, αλλά και του ΟΗΕ, στον κόσμο. Δεν είναι αργά για την Ουάσινγκτον να διορθώσει αυτό το λάθος στον εναπομείναντα χρόνο πριν την εμπλοκή της στη Συρία.